Lăng mộ đá Quận Vân nằm ở Thường Tín, Hà Nội là nơi yên nghỉ của Quận công Đại giang Đỗ Bá Phẩm, thời nhà Lê Trung Hưng (1533 – 1789). Lăng mộ đá này đã từng bị chôn vùi dưới lòng đất sau một trận lũ lịch sử. 

Lăng mộ đá Quận Vân là công trình độc đáo được chế tác từ đá nguyên khối tự nhiên. Hôm nay hãy cùng chúng tôi tìm hiểu khu di tích mà được giới khảo cổ đánh giá là một trong hai lăng mộ bằng đá đồ sộ nhất Việt Nam.

Tìm hiểu về công trình lăng mộ đá Quận Vân

Quận công Đại giang Đỗ Bá Phẩm là một trong “tứ trụ triều đình” thời chúa Trịnh Cương, Trịnh Giang nhà Lê Trung Hưng (1533 – 1789). Trải qua nhiều biến cố và thăng trầm lịch sử, năm 1734, Đỗ Bá Phẩm bị chúa Trịnh Giang phế chức trấn thủ Nam Sơn.

Vào năm 1733, nhận thấy thế đất ở nơi đây chuẩn phong thủy, ông cho người chở đá từ Đông Triều (Quảng Ninh) về xây lăng mộ đá làm nên an nghỉ vĩnh hằng, nhưng mộ chưa hoàn thành thì ông đã bị Quận công bị đày ra Quảng Ninh rồi viên tịch ở đó.

Tổng quan kiến trúc của lăng mộ đá Quận Vân

Khu lăng mộ đá nằm giữa vùng đất rộng lớn, khoảng 960 m2 được chia làm 3 phần: cổng lăng, khu sinh phần, nhà mộ. Điểm đặc biệt của khu lăng mộ này là những linh vật được người nghệ nhân xưa chế tác. 

Cổng lăng 

Đi từ ngoài cổng vào là tượng hai chú chó đeo vòng lục lạc, ngồi canh cổng. Tiếp theo là hai pho tượng võ sĩ lực lưỡng, được chạm khắc theo phương pháp tả thực với kích thước như thật. 

Giữa lăng mộ có một chiếc ngai bằng đá có tay đầu rồng, trước ngai là bệ hương và phía dưới là sập thờ – tất cả đều được làm bằng đá. 

Khu sinh phần

Khu sinh phần cách cổng lăng mộ đá khoảng 15m, hai bên đường thần đạo mỗi bên đặt một hương án rộng 0,60cm x 0,40cm. Trên mỗi thân án hương là khối đá tứ giác được chạm trổ  “Long mã hý cầu”. 

Ngay trên trục đường thần đạo là một hương án có kích thước lớn hơn, gọi là hương án tiền cao 1,5m và rộng 1,22m x 1,65m. Thân hương án được chạm khắc hình ảnh “lưỡng nghệ châu lư hương” cùng với họa tiết đài sen, áng mây uốn lượn, ngọn lửa…

Cách hương án tiền gần 4m mỗi bên có cặp voi tượng kích thước bằng voi thật cân xứng với nhau từ một khối đá khổng lồ, chất liệu thuộc loại rắn rất khó chế tác mà những người nghệ nhân xưa đá điêu khắc được hai con voi gần giống nhau như đúc. 

Sau cụm tượng voi là tượng ngựa và tượng chó cũng với tỷ lệ như con vật ngoài đời thực chầu trước hai hương án đặt liền nhau, gọi là hương án trung. Cả hai hương án trung đều được chế tác từ những tảng đá nguyên khối kỳ công. 

Nhà bia, nhà mộ

Nhà bia là di vật kết thúc khu sinh phần có bốn cột đỡ lấy tấm mái cong bốn phía. Toàn khu nhà bia gồm 20 chi tiết lắp ghép với nhau bằng mộng mà không hề sử dụng một chất kết dính nào. Ngôi nhà này đã trải qua mấy trăm năm lịch sử những vẫn không hề bị hư hỏng dù phải hứng chịu những điều kiện thời tiết khắc nghiệt nhất. 

Nhà bia có một cụm di vật gồm: sập và tượng có kích thước 2,55m x 1,85m, chiếu hoa cỡ nhất trải còn chưa kín.

Đôi nghê chầu hai cánh nhà bia với miệng ngậm châu ngọc, đầu và cổ được chạm khắc hình vân xoắn. Hình dáng nghê ở lăng mộ đá Quận Vân là hình ảnh đặc trưng của Việt Nam chúng ta, con bên trái đặt chân lên quả cầu, con bên phải đặt chân lên nghê con.

Bên trong nhà bia có một tấm bia cỡ lớn 2,15m x 1,25m x 0,42m, phần trái bia có dòng chữ “Đỗ phụ quốc thần Từ đường bi ký” để ghi lại công đức ba đời của Quận công Đỗ Bá Phẩm. Mặt sau bia không ghi nhận bất kỳ ghi chép gì. 

Nhà mộ ở ngay sau nhà bia có hình mui rùa nhưng có chóp đỉnh và hình bốn mái. Phần thân mộ nằm chìm dưới lòng đất, vẫn chưa được khai quật để tìm hiểu những bí ẩn, truyền thuyết của dân làng cho rằng nhà mộ có đường hầm vào và được trang bị hệ thống tự sập. 

Dấu mốc lịch sử thể hiện lăng mộ đá Quận Vân từng bị chôn vùi

Lăng mộ đá quận vân từng được cho rằng đã bị chôn vùi do vỡ đê trong trận lũ lịch sử vào năm 1914. Nhưng cũng có nhiều ý kiến cho rằng, lăng mộ này không phải bị chôn vùi năm 1914 mà từ xưa hơn thế rất nhiều.

Theo ghi nhận lịch sử khoảng 270 năm về trước, đê Sâm Thụy bị vỡ, tất cả làng mạc bị vùi lấp dưới lớp bùn nhão trong đó có cả khu lăng mộ Quận Vân . 

Đến những năm 1980, một cuộc khai quật khảo cổ với quy mô lớn được hoàn thành khiến cho khu lăng mộ này hiện ra trước sự ngỡ ngàng của mọi người dân trong vùng. 

Đến nay, giới chuyên môn khảo cổ học và các nhà nghiên cứu vẫn tiếp tục tìm hiểu việc những khối đá nặng hàng chục tấn được vận chuyển từ Quảng Ninh về đây với  phương tiện thô sơ giai đoạn đầu thế kỷ 18.

Như vậy, từ những thông tin của xưởng đá mỹ nghệ Hiếu Đức, có thể thấy lăng mộ đá Quận Vân là một di tích hội tụ đủ những giá trị truyền thống, văn hóa lịch sử của người dân đất Việt.

Xem thêm bài viết: Phân tích một số mẫu lăng mộ đá đẹp nhất hiện nay